Je ouder overlijdt en ineens moet je nadenken over erfenis, papieren en belasting. Intussen heb je vooral iets anders aan je hoofd. Juist dan wil je weten waar je aan toe bent. In dit artikel leg ik in begrijpelijke taal uit wat een kindsdeel is, wanneer je erfbelasting betaalt en wie dat regelt. Je leest hoe de wettelijke verdeling werkt, wat een testament kan veranderen, hoe de Belastingdienst rekent en welke keuzes later schelen in belasting. Ik deel ook tips uit de adviespraktijk zodat je rustig en met zekerheid stappen kunt zetten.
Wat is het kindsdeel precies
Het kindsdeel is het deel van de nalatenschap waar je als kind recht op hebt. Overlijdt een ouder, dan bepaalt het erfrecht of een testament hoe dat deel wordt vastgesteld en wanneer je het ontvangt. In veel gezinnen geldt de wettelijke verdeling. De achterblijvende partner krijgt alle bezittingen en schulden op naam, terwijl de kinderen elk een vordering in geld krijgen ter grootte van hun erfdeel. Die vordering is meestal niet direct opeisbaar. Je krijgt dus nog geen geld, maar je hebt wel een recht op uitbetaling in de toekomst.
Die vordering op de achterblijvende ouder noemen we een niet opeisbare vordering. Zij komt doorgaans pas vrij bij het overlijden van de achterblijvende ouder. In uitzonderingen kan ze eerder opeisbaar zijn, bijvoorbeeld bij faillissement of als het testament bijzondere voorwaarden bevat.
Wanneer betaal je erfbelasting over het kindsdeel
Na het eerste overlijden zonder testament
Als er geen testament is, geldt de wettelijke verdeling. Juridisch heb je als kind dan al geërfd op de dag van overlijden van de eerste ouder. De Belastingdienst ziet jouw vordering als een verkrijging. Is de waarde daarvan hoger dan jouw vrijstelling, dan is erfbelasting verschuldigd. Dat moment is dus direct na het overlijden, ook al ontvang je het geld pas later.
In de praktijk schiet de achterblijvende ouder de erfbelasting voor de kindsdelen voor. Dat bedrag wordt van de vordering van de kinderen afgetrokken. Zo worden kinderen niet met een directe betaalverplichting opgezadeld.
Met testament
Een testament kan afwijken van de wettelijke verdeling. Vaak behoudt de partner het gebruik van alle bezittingen en krijgen de kinderen een vordering met voorwaarden. Een testament kan bepalen dat de vordering eerder opeisbaar wordt, bijvoorbeeld bij opname in een zorginstelling, hertrouwen, verkoop van de woning of het bereiken van een bepaalde leeftijd. Dat verandert meestal niet het fiscale moment. De erfbelasting over het kindsdeel is nog steeds verschuldigd na het eerste overlijden als de verkrijging boven de vrijstelling uitkomt.
Na het tweede overlijden
Wanneer ook de achterblijvende ouder overlijdt, gebeurt er tweeledig iets. Jouw vordering uit het eerste overlijden wordt opeisbaar en wordt uitgekeerd. Over die vordering is als het goed is eerder al erfbelasting geheven. Daarnaast erf je een deel van de nalatenschap van de achterblijvende ouder zelf. Over dat deel berekent de Belastingdienst opnieuw erfbelasting, voor zover jouw vrijstelling wordt overschreden.
Wie doet aangifte en wie betaalt
Volgens de regels moet iedereen die meer erft dan zijn of haar vrijstelling aangifte doen. In situaties met een wettelijke verdeling doen vaak zowel de achterblijvende ouder als de kinderen aangifte, maar de achterblijvende ouder betaalt in beginsel de aanslagen van de kinderen. Is er een executeur aangewezen, dan verzorgt die de aangifte en kan die de belasting namens de nalatenschap of achterblijvende ouder betalen.
De aangifte erfbelasting moet binnen acht maanden na overlijden bij de Belastingdienst binnen zijn. Kom je in tijdnood, vraag dan tijdig uitstel aan. Uitstel is goed mogelijk, zeker als het vermogen in de woning vastzit. Bedenk wel dat bij uitstel belastingrente kan worden berekend.
Hoe berekent de Belastingdienst de waarde van het kindsdeel
De basis is de waarde van de nalatenschap op de dag van overlijden. Daarvan trek je de schulden af, waarna je kijkt naar het deel dat de overledene bezat. Bij gemeenschap van goederen is dat vaak de helft van het gezamenlijke vermogen. Dat bedrag wordt vervolgens verdeeld onder de erfgenamen. Het kind krijgt civielrechtelijk een vordering op de achterblijvende ouder ter grootte van zijn of haar erfdeel.
Voor de erfbelasting kijkt de Belastingdienst naar de waarde in het economisch verkeer op de overlijdensdatum. Omdat het kindsdeel meestal pas later opeisbaar is, wordt rekening gehouden met een voordeel voor de achterblijvende ouder. De belangrijkste factoren zijn de leeftijd van de achterblijvende ouder en of er rente over de vordering is afgesproken.
Leeftijd van de achterblijvende ouder
Hoe jonger de achterblijvende ouder, hoe langer je naar verwachting moet wachten op uitbetaling. Dat maakt de contante waarde van jouw vordering lager voor de erfbelasting. De Belastingdienst werkt daarom met leeftijdsfactoren die dit voordeel voor de achterblijvende ouder en nadeel voor de kinderen benaderen. Het effect is dat de grondslag waarover kinderen belasting betalen lager kan uitkomen dan het nominale erfdeel.
Rente over de vordering
Staat in het testament dat de achterblijvende ouder rente moet vergoeden, dan groeit de schuld aan de kinderen. Bij een voldoende hoge samengestelde rente wordt het voordeel voor de achterblijvende ouder als het ware geneutraliseerd, waardoor de kinderen bij het eerste overlijden over een hogere waarde belasting betalen, maar later vaak minder uit de nalatenschap van de achterblijvende ouder hoeven te betalen. Is geen rente afgesproken, dan rekent de wet in bepaalde gevallen met een beperkte verhoging als de wettelijke rente boven zes procent ligt, waardoor de vordering beperkt aangroeit.
Vrijstellingen en tarieven in 2024 en 2025
Voor kinderen, stiefkinderen en pleegkinderen geldt een eigen vrijstelling. In 2024 bedraagt die vrijstelling 25.187 euro. In 2025 bedraagt de kindvrijstelling 25.490 euro. Voor partners is de vrijstelling veel hoger. In 2024 is dat 795.156 euro en in 2025 804.698 euro. De vrijstellingen voor andere familieleden liggen lager en worden jaarlijks geïndexeerd.
Het tarief voor kinderen kent twee schijven. Over het deel boven de vrijstelling tot en met de eerste schijf geldt tien procent. Over het meerdere in de tweede schijf geldt twintig procent. Voor kleinkinderen zijn de percentages hoger en voor overige verkrijgers hoger dan voor kinderen. De grens waar de tweede schijf begint, is in 2024 152.368 euro en in 2025 154.197 euro aan belaste verkrijgingen per persoon.
Let erop dat het jaar van overlijden bepaalt welke vrijstellingen en tarieven gelden. Overlijdt jouw ouder in december, dan gelden de bedragen van dat kalenderjaar, ook als de aangifte pas het jaar erop wordt ingediend.
Opeisbaarheid van het kindsdeel
Gewoonlijk is het kindsdeel pas opeisbaar na het overlijden van de achterblijvende ouder. Er zijn uitzonderingen. Denk aan faillissement van de achterblijvende ouder of wettelijke schuldsanering. Ook kan het testament aanvullende momenten opnemen. Veel voorkomende voorbeelden zijn hertrouwen, opname in een zorginstelling, verkoop van de woning of het bereiken van een vastgestelde leeftijd. Staat er niets in het testament en is er geen bijzondere omstandigheid, dan wacht je tot het tweede overlijden.
Het huis als grootste vermogensbestanddeel
In veel nalatenschappen is het woonhuis het belangrijkste bezit. Voor de erfbelasting wordt de woning doorgaans op basis van de WOZ waarde gewaardeerd. Dat kan afwijken van de actuele marktwaarde. Dat heeft twee praktische gevolgen. Ten eerste kan de aanslag erfbelasting binnenkomen terwijl er nog geen geld is vrijgemaakt. Ten tweede kan verkoop later juist extra liquiditeit opleveren of bij dalende markt tegenvallen.
Wil je je verdiepen in de fiscale aandachtspunten rond een woning die je erft, lees dan verder op huis erven en belasting. Gaat het om een afbetaalde woning, dan vind je extra aandachtspunten bij afbetaald huis erven en belasting. Speelt vooral de vrijgemaakte waarde een rol in je situatie, bekijk dan ook de uitleg over overwaarde en belasting.
Uit de praktijk gedacht: rente afspreken of niet
In dossiers die ik begeleid zie ik twee veel gekozen routes. Zonder rente betalen kinderen bij het eerste overlijden vaak minder, omdat de contante waarde van hun vordering wordt verlaagd door het voordeel voor de achterblijvende ouder. Dat kan prettig zijn als het vermogen vooral in de stenen zit. Met een duidelijke samengestelde rente, vaak zes procent, stijgt de schuld aan de kinderen stevig. Dat maakt de nalatenschap van de achterblijvende ouder later kleiner, waardoor de totale belastingdruk voor de kinderen bij het tweede overlijden lager kan uitpakken. Welke keuze passend is, hangt af van de gezinssituatie, de leeftijd van de achterblijvende ouder en de beschikbare liquiditeiten.
Testamentaire hulpmiddelen: opvullegaat en tweetrapsmaking
Met een opvullegaat kan de achterblijvende partner na het eerste overlijden beslissen om kinderen slechts tot hun vrijstelling te laten erven en het overige naar zich toe te trekken. Omdat de partner een veel hogere vrijstelling heeft, kan dat de directe belastingdruk sterk beperken. Een tweetrapsmaking gaat verder. De kinderen erven bij het eerste overlijden civielrechtelijk niets. Pas als de achterblijvende ouder overlijdt, krijgen zij wat resteert. Fiscaal is bij het eerste overlijden dan geen belasting over kindsdelen verschuldigd. Deze clausules vragen wel om zorgvuldig advies, omdat civiele en fiscale effecten elkaar kunnen beïnvloeden.
Stappenplan na het overlijden van de eerste ouder
- Inventariseer bezittingen en schulden op de overlijdensdatum. Noteer de WOZ waarde van de woning, banksaldi, beleggingen en eventuele leningen.
- Controleer of er een testament is en welke bepalingen gelden voor de verdeling, de rente en de opeisbaarheid.
- Bepaal de huwelijksgoederensituatie. Bij gemeenschap van goederen is de nalatenschap doorgaans de helft van het gezamenlijke vermogen.
- Bereken het kindsdeel per kind. Leg de vorderingen schriftelijk vast in een boedelbeschrijving of vaststellingsovereenkomst.
- Vraag de aangifteformulieren aan als je nog geen brief van de Belastingdienst hebt ontvangen.
- Maak een liquiditeitsplanning. Kan de achterblijvende ouder de erfbelasting voor zichzelf en de kinderen betalen of is uitstel nodig
- Dien aangifte erfbelasting binnen acht maanden in. Vraag waar nodig uitstel aan en motiveer dat met de situatie rond de woning of andere bezittingen.
- Bewaar alle onderliggende stukken. Die zijn bij het tweede overlijden nodig om aan te tonen wat eerder al belast is en wat nog openstaat.
Veelgemaakte fouten en hoe je ze voorkomt
Een veelgemaakte fout is wachten met de waardering totdat de woning is verkocht. Voor de erfbelasting telt de waarde op de overlijdensdatum. Ook het vergeten van de renteafspraak in het testament zorgt voor gedoe, omdat de rente en de wijze van berekenen binnen acht maanden na overlijden moeten vaststaan. Verder zie ik regelmatig dat de achterblijvende ouder te laat uitstel aanvraagt, waardoor onnodige belastingrente oploopt. Tijdig plannen en vastleggen voorkomt dat.
Rekenvoorbeelden ter illustratie
Voorbeeld zonder rente bij wettelijke verdeling
Er is een echtpaar in gemeenschap van goederen met twee kinderen. Het gezamenlijke vermogen bestaat uit een woning met een WOZ waarde van 320.000 euro en spaargeld van 80.000 euro. De nalatenschap van de eerst overledene bedraagt 200.000 euro. Civielrechtelijk is het erfdeel per erfgenaam 66.667 euro. Voor de erfbelasting wordt voor elk kind de vordering contant gemaakt, rekening houdend met de leeftijd van de achterblijvende ouder. Stel dat de waarde per vordering daardoor uitkomt op 35.000 euro. In 2025 is de vrijstelling per kind 25.490 euro. Het belaste deel is dan 9.510 euro. Elk kind betaalt tien procent, dus 951 euro. De achterblijvende ouder schiet die bedragen voor. De schuld aan elk kind wordt verlaagd met het voorgeschoten bedrag.
Voorbeeld met samengestelde rente van zes procent
Neem dezelfde situatie, maar nu is in het testament bepaald dat de achterblijvende ouder zes procent samengestelde rente vergoedt aan de kinderen. Het voordeel van het uitstel bij de achterblijvende ouder wordt daarmee geneutraliseerd. Gevolg is dat in de regel de volledige nominale vordering per kind als grondslag geldt. Bij een erfdeel van 66.667 euro en een vrijstelling van 25.490 euro is 41.177 euro belast tegen tien procent in de eerste schijf. Later, bij het overlijden van de achterblijvende ouder, is de opgebouwde schuld aan de kinderen hoger, waardoor de nalatenschap van die ouder kleiner is en de totale erfbelasting vaak lager uitvalt.
Documenten die je goed wilt bewaren
Bewaar het testament, de boedelbeschrijving, de vastlegging van de vorderingen en eventuele renteafspraak, de aangifte erfbelasting en de aanslagen zorgvuldig. Bij het tweede overlijden wil de executeur kunnen aantonen welk deel van het vermogen al eerder belast is en welke bedragen als schuld aan de kinderen in mindering komen op de nalatenschap van de achterblijvende ouder.
Wanneer is professionele hulp raadzaam
Bij een nalatenschap met een eigen woning, beleggingen of een onderneming is het verstandig een notaris of estate planner te betrekken. Zij kunnen helpen bij de waardering, de fiscale keuzes en de formulering in een testament. Ook als er familieafspraken nodig zijn over rente of vervroegde uitbetaling van vorderingen is deskundige begeleiding waardevol. Dat voorkomt discussies achteraf en verkleint de kans op onnodige belasting.
Het kindsdeel draait om twee vragen. Hoe groot is jouw deel en wanneer wordt het betaald. Fiscaal telt nog een derde vraag mee. Op welk moment ontstaat de belastingplicht en wie betaalt die. In de meeste gezinnen is dat direct na het eerste overlijden, terwijl de achterblijvende ouder de aanslag voor de kinderen voorschiet. Met een goede dossiervorming, tijdige aangifte en doordachte keuzes over rente, opvullegaat of tweetrapsmaking houd je overzicht en beperk je de totale belastingdruk.
Kom je er niet uit of spelen er bijzondere omstandigheden, schakel dan tijdig hulp in. Een uur goed advies weegt al snel op tegen de tijd en kosten van een herstel achteraf.
Wanneer moet ik erfbelasting betalen over mijn kindsdeel
De erfbelasting over het kindsdeel is verschuldigd direct na het overlijden van de eerste ouder als jouw verkrijging hoger is dan de vrijstelling. Dat geldt ook als je het geld nog niet ontvangt en jouw recht een niet opeisbare vordering is. Bij de wettelijke verdeling schiet de achterblijvende ouder de erfbelasting voor en wordt dit verrekend met jouw vordering.
Wie doet aangifte en wie betaalt de erfbelasting over het kindsdeel
Iedereen die meer erft dan de vrijstelling moet aangifte doen. In situaties met een wettelijke verdeling doen vaak zowel de achterblijvende ouder als de kinderen aangifte. De achterblijvende ouder betaalt in de regel de aanslagen over de kindsdelen. Is er een executeur, dan verzorgt die de aangifte en betaling uit de nalatenschap of namens de achterblijvende ouder.
Hoe wordt de waarde van mijn kindsdeel berekend voor de belasting
De basis is de waarde van de nalatenschap op de overlijdensdatum. Jouw vordering wordt vaak contant gemaakt, waarbij de leeftijd van de achterblijvende ouder en een eventuele renteafspraak meewegen. Met een passende samengestelde rente kan het voordeel voor de achterblijvende ouder worden geneutraliseerd. Zonder rente valt de grondslag voor de kinderen meestal lager uit.
Kan ik mijn kindsdeel eerder opeisen dan na het overlijden van de tweede ouder
In principe niet, tenzij er een bijzondere omstandigheid is of het testament dat uitdrukkelijk toestaat. Denk aan faillissement, wettelijke schuldsanering, hertrouwen, opname in een zorginstelling, verkoop van de woning of een vooraf vastgelegde termijn. Zonder zo een bepaling blijft het kindsdeel een niet opeisbare vordering tot het tweede overlijden.
Wat zijn de vrijstellingen en tarieven voor kindsdeel belasting
Voor kinderen is de vrijstelling in 2024 25.187 euro en in 2025 25.490 euro. Het tarief voor kinderen is tien procent in de eerste schijf en twintig procent in de tweede schijf. De grens waar de tweede schijf begint is in 2024 152.368 euro en in 2025 154.197 euro aan belaste verkrijging. Het jaar van overlijden bepaalt welke bedragen gelden.
